Ετυμολογικό απάνθισμα_5

σαλάμι: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τον πληθυντικό salami της ιταλικής λέξης salame, η οποία προήλθε από τη μεσαιωνική λατινική salamentum και αυτή από τη λατινική λέξη salsamentum (= άλμη, παστό ψάρι). Η τελευταία παράγεται από το ρήμα salso (= αλατίζω), το οποίο προήλθε από τη μετοχή salsus του ρήματος salio (= αλατίζω), παράγωγο της λέξης sal (= αλάτι).

~ Παρόμοια είναι, επίσης, και η προέλευση α) της λέξης σάλτσα (από την ιταλική λέξη salsa, που προήλθε από τη μετοχή salsa (= αλατισμένη) του λατινικού ρήματος salio), αλλά και β) της λέξης σαλάτα (από τη μετοχή insalata (= αλατισμένη) του ιταλικού ρήματος insalare (= αλατίζω), σύνθετο από τις λέξεις in (= εν) + sale (= αλάτι), που προήλθαν από τις λατινικές in (= εν) και sal).

σαμπάνια: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη γαλλική λέξη champagne, που προήλθε από το όνομα Champagne (= Καμπανία), γαλλική περιοχή, όπου το 17ο αι. παρασκευάστηκε αυτό το είδος αφρώδους οίνου. Το όνομα της περιοχής προέρχεται από το λατινικό Campania, παράγωγο της λέξης campus (= κάμπος).

σαμποτάζ: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη γαλλική λέξη sabotage, που σημαίνει «δολιοφθορά» και προήλθε από το ρήμα saboter (= χτυπώ με παπούτσι), παράγωγο της λέξης sabot (= ξύλινο παπούτσι, το σαμπό), η οποία ανάγεται στην αρχαία γαλλική λέξη savate (= φθαρμένο παπούτσι). Η σημασία «δολιοφθορά» προέρχεται πιθανόν από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, όταν κάποιοι εργάτες χτύπησαν με τα ξύλινα παπούτσια τους τις πρώτες αυτόματες μηχανές από αντίδραση επειδή απειλούνταν άμεσα οι δουλειές τους.

σάντουιτς: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από την αγγλική λέξη sandwich, η οποία προήλθε από το όνομα Sandwich, αγγλική περιοχή, στην οποία κόμης κατά το 18ο αι. ήταν ο J. Montagu, ο οποίος επινόησε αυτό το είδος πρόχειρου φαγητού για να μην αποσπάται από το πάθος του για την χαρτοπαιξία.

σιλουέτα: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη γαλλική λέξη silhouette, η οποία προήλθε από τη φράση (à la) silhouette, που οφείλεται στο επώνυμο του E. de Shilouette, ο οποίος υπήρξε υπουργός οικονομικών της Γαλλίας. Η σημασία της λέξης προέρχεται από το γεγονός ότι ο υπουργός αυτός είτε α) είχε διακοσμήσει το σπίτι του με περιγράμματα μορφών είτε β) είχε μια τόσο σύντομη παραμονή στο υπουργείο οικονομικών ώστε πέρασε σχεδόν «απαρατήρητη».

σκουλαρίκι: προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη σχολαρίκιον, η οποία προήλθε από τη φράση σχολαρικόν (ενώτιον), που σήμαινε το κόσμημα στο αφτί που φορούν οι «σχολάριοι», δηλαδή οι φρουροί των βυζαντινών ανακτόρων, οι οποίοι έμεναν σε ειδικούς στρατώνες που λέγονταν «σχολές».

σοφέρ: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη γαλλική λέξη chauffeur, που σήμαινε αρχικά «θερμαστής», δηλαδή αυτός που θερμαίνει πρώτα την (ατμοκίνητη) μηχανή του αυτοκινήτου, για να το οδηγήσει μετά, ενώ έπειτα απέκτησε τη σημασία «οδηγός». Η λέξη προήλθε από το ρήμα chauffeur (= θερμαίνω), που προέρχεται από το λατινικό ρήμα calefacio (= θερμαίνω), σύνθετο από τα ρήματα caleo (= είμαι θερμός) + facio (= κάνω).

σπίρτο: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από την ιταλική λέξη spirito (= οινόπνευμα), που προήλθε από τη μεσαιωνική λατινική φράση spiritus (ardens), που σημαίνει «πνεύμα (που καίει)», ονομασία που δόθηκε από τους αλχημιστές στο οινόπνευμα, επειδή είναι εύφλεκτο. Η φράση αυτή αποτελείται από τις λατινικές λέξεις spiritus (από το ρήμα spiro = πνέω, φυσώ) και τη μετοχή ardens του ρήματος ardeo (= καίγομαι).

σπίτι: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη σπίτιν, η οποία προήλθε από την ελληνιστική λέξη οσπίτιον, που προέρχεται από τη λατινική hospitium (= ξενώνας), παράγωγο της λέξης hospes, γενική hospitis (= ξένος).

σπουργίτι: προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη σπουργίτης, που προήλθε από την ελληνιστική φράση πυργίτης (στρουθός), που σημαίνει «(πτηνό) των πύργων», ενώ το επίθετο πυργίτης παράγεται από την αρχαία λέξη πύργος.

συκοφάντης: πρόκειται για αρχαία λέξη, σύνθετη από τις λέξεις σύκον + φαίνω (= φανερώνω), η οποία σήμαινε αρχικά είτε α) αυτός που κατέδιδε τον κλέφτη σύκων είτε β) αυτός που πρόδιδε τους παράνομους εξαγωγείς σύκων από την Αττική.

~ Από την λέξη σύκον προέρχεται, επίσης, και η λέξη συκώτι, που προήλθε από τη μεσαιωνική συκώτιον, η οποία προέκυψε από την ελληνιστική φράση (ήπαρ) συκωτόν, που σήμαινε «(ήπαρ ζώου θρεμμένου) με σύκα», όπου το επίθετο συκωτός είναι παράγωγο της αρχαίας λέξης σύκον.

τάλιρο: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από την ιταλική λέξη tallero, που προήλθε από τη γερμανική T(h)aler. Αυτή προέκυψε από τη λέξη (Joachims)thaler και αυτή από τη φράση (Sankt Joachims)thal, που σημαίνει «κοιλάδα (του Αγίου Ιωακείμ)», περιοχή της Γερμανίας πλούσια σε κοιτάσματα αργύρου, ο οποίος χρησιμοποιόταν από το 1518 για την κοπή νομισμάτων.

τεστ: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από την αγγλική λέξη test, που προήλθε από την αρχαία γαλλική test, που δηλώνει την πήλινη χύτρα αλχημιστών, με την οποία δοκίμαζαν το χρυσάφι. Η λέξη αυτή ανάγεται στη λατινική testum (= πήλινο δοχείο), που προέρχεται από τη λέξη testa (= κεραμίδι) και αυτή από τη μετοχή tosta (= ψημένη) του ρήματος torreo (= ψήνω).

τεφτέρι: πρόκειται για γλωσσικό αντιδάνειο, πρόκειται για μεσαιωνική λέξη, που προέρχεται από την τουρκική tefter ή defter (= κατάστιχο). Αυτή προήλθε από τη μεσαιωνική λέξη διφθέριον (= βιβλιαράκι), υποκοριστικό της αρχαίας λέξης η διφθέρα (= κατεργασμένο δέρμα, είδος βιβλίου), παράγωγο του ρήματος δέφω (= τρίβω, κατεργάζομαι).

τζιμάνι: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται πιθανόν από την τουρκική φράση cem’an (= συνολικά), που αποτελείται από τις λέξεις cem (= πλήθος) και an (= από). Σύμφωνα με άλλη άποψη, όμως, προέρχεται από την αγγλο-αμερικανική φράση G. Man, συντομογραφία της φράσης G(overment) man, που αποτελείται από τις λέξεις goverment (= κυβέρνηση) και man (= άνδρας), με την έννοια «ειδικός πράκτορας, άνθρωπος για κάθε αποστολή».

τζιν: με τη σημασία «είδος υφάσματος» πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, που προέρχεται από την αγγλική φράση jean (fustian). Η λέξη jean προήλθε από το γαλλικό όνομα Jene και αυτό από το Gene, που προέρχεται από το ιταλικό όνομα Geno(v)a (= Γένοβα), πόλη της Ιταλίας, απ’ όπου προερχόταν το είδος υφάσματος που λέγεται fustian.

τζιπ: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από την αγγλο-αμερικανική λέξη jeep, εμπορική ονομασία, η οποία προήλθε από τα αρχικά g.p. της φράσης g(eneral) p(urpose) (vehicle), που σημαίνει «γενικής χρήσης (όχημα)» (πιθανόν με την επίδραση του ονόματος (Eugene the) Jeep, πανίσχυρου ήρωα κινουμένων σχεδίων).

τζίρος: πρόκειται για γλωσσικό αντιδάνειο, προέρχεται από την ιταλική λέξη giro, που προήλθε από τη λατινική gyrus, η οποία ανάγεται στην ελληνιστική λέξη γύρος, παράγωγο του αρχαίου επιθέτου γυρός (= στρογγυλός).

τοκογλύφος: πρόκειται για ελληνιστική λέξη, σύνθετη από τις αρχαίες λέξεις τόκος + γλύφω (= χαράζω, σκαλίζω). Η ονομασία αυτή προήλθε από το γεγονός ότι οι αργυραμοιβοί κατά την εργασία τους συνήθιζαν να κάνουν χαρακιές επάνω στα τραπέζια τους για να υπολογίσουν τους τόκους των χρημάτων που δάνειζαν.

τοξικός: πρόκειται για αρχαίο επίθετο, παράγωγο της λέξης τόξον. Η σημερινή σημασία «δηλητηριώδης» προέρχεται από την αρχαία φράση τοξικόν (φάρμακον), η οποία δήλωνε το δηλητήριο με το οποίο αλείφονταν τα βέλη από τους τοξότες.

τουαλέτα: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη γαλλική λέξη toilette (= πανάκι), υποκοριστικό της λέξης toile (= πανί), που προήλθε από τη λατινική tela (= ύφασμα, αργαλειός), παράγωγο του ρήματος texo (= υφαίνω).

τραβώ: πρόκειται για μεσαιωνικό ρήμα, που προήλθε από το ρήμα τραυώ, το οποίο προέκυψε από το ρήμα ταυρώ και αυτό από το ταυρίζω (= σύρω όπως ο ταύρος), που παράγεται από την αρχαία λέξη ταύρος.

τραγιάσκα: πρόκειται για γλωσσικό δάνειο, προέρχεται από τη ρουμανική φράση traiasca (Grecia), που σημαίνει «ζήτω (η Ελλάδα)». Τη φράση αυτή εκφώνησαν παλαιότερα Ρουμάνοι εκδρομείς την ώρα που πετούσαν ψηλά τα κασκέτα τους, με αποτέλεσμα να γίνει από τους παρευρισκόμενους Έλληνες λανθασμένη σύνδεση της φράσης αυτής με το είδος αυτό του καπέλου.